Het beste van jezelf geven.
Een samenvatting van een document van het Vaticaan over sport.
EEN DOCUMENT OVER HET CHRISTELIJK PERSPECTIEF OP SPORT EN DE MENSELIJKE PERSOON
Alle hieronder volgende teksten zijn citaten uit het document. Het is een persoonlijke selectie van mij met het oog op een publicatie in ons kerkblad en een bemoediging voor mijn familieleden die zo sportief zijn.
Een groot deel van deze citaten zullen door alle sporters wel herkend en onderschreven worden omdat ze algemene humane en sociale waarden tot uitdrukking brengen. Er zijn echter ook uitspraken die voor de doorsnee Nederlander minder herkenbaar zijn en wellicht niet gezien worden als een taak van de kerk. Bij die citaten moeten we echter bedenken dat de sport in de geseculariseerde wereld, met nog een kleine minderheid van christenen, het domein is geworden van de recreatiesector, professionalisering en vercommercialisering. In andere landen en culturen, waar de christenen soms nog een meerderheid zijn, of de kerk nog het dagelijks leven, de opvoeding, het onderwijs, de ethiek en de medische zorg behartigt voor haar leden en voor de minderbedeelden, biedt de kerk de gelegenheid tot sport en spel omdat de overheid dit niet doet en het particulier initiatief ontbreekt of niet betaalbaar is voor een deel van de bevolking. Daarbij moeten we ook bedenken dat nog maar een halve eeuw geleden veel sportverenigingen ook in Nederland kerkgebonden waren. Menig sportvereniging is ooit opgericht door een kapelaan, pastoor, broeder- of zustercongregatie. De sportwereld heeft dus veel te danken aan de kerk van de vorige eeuw.
Het is een lang document dat vaak in herhaling valt (173 pagina’s). De nadruk ligt echter op de educatieve waarde van sport.
Cursivering en dikdruk zijn mijn accentueringen.
Hoofdstuk 1: doeleinden
Wanneer men het beste van zichzelf geeft, ervaart men de genoegdoening en de vreugde van persoonlijke verwezenlijking. Dat gebeurt in het leven zoals het gebeurt in het beleven van het christelijke geloof. Ieder zou op een dag zoals de heilige Paulus willen zeggen, “Ik heb de goede strijd gestreden, de wedloop voleind, het geloof bewaard” (2 Tim. 4, 7).
De Kerk is de wereld van de sport nabij, omdat zij wenst bij te dragen aan de opbouw en de ontwikkeling van een authentieke sport die gericht is op de ondersteuning aan de mens.
“De christelijke houding ten opzichte van de sport is niet een houding van afwijzing, maar van respect, achting”.
Zoals paus Franciscus zegt, “is de band tussen Kerk en sport een mooie werkelijkheid die zich in de tijd heeft geconsolideerd, omdat de kerkelijke gemeenschap in de sport een waardevol instrument ziet voor een integrale groei van de menselijke persoon. Sportbeoefening zet immers aan tot een gezonde overwinning van zichzelf en eigen egoïsmen, traint in een geest van opoffering en begunstigt, indien goed opgezet, loyaliteit in de intermenselijke relaties, vriendschap, het respect voor regels.”
Sport is intussen een verschijnsel van beschaving dat ten volle een plaats heeft in de hedendaagse cultuur en stijl en keuze van leven van veel mensen doordringt.
In 1904 opende Pius X de deuren van het Vaticaan voor de sport door een gymnastiekmanifestatie van de jeugd gastvrijheid te verlenen. De kronieken van de tijd verborgen hun verbazing voor deze opening niet. Er is een anekdote die vertelt dat Pius X ten overstaan van de verbouwereerde vraag van een priester van de Curie: “waar zullen wij eindigen?”, geantwoord zou hebben: “mijn beste, in het paradijs!”. Het was echter ongetwijfeld de heilige Johannes Paulus II die de dialoog met de wereld van de sport op het hoogste niveau van de Kerk bracht. Na het Heilig Jaar 2000 besloot hij naar aanleiding van de ontmoeting met tachtigduizend jonge atleten die in het Olympisch Stadion van Rome bijeen waren gekomen, de Sectie Kerk en Sport in het leven te roepen. Deze heeft vanaf 2004 een christelijke visie op sport bevorderd, die gericht is op de opbouw van een maatschappij naar de maat van de persoon en op vrede en gerechtigheid en georiënteerd op de evangelisatie.
De Kerk schat de sport op zich op haar juiste waarde als een school van het leven waar men zich de deugden van matigheid, nederigheid, moed, geduld eigen kan maken; waar het mogelijk is wat mooi, goed en waar is, te ontmoeten; waar het mogelijk is te getuigen van levensvreugde.
Zij wil de eigen stem duidelijker laten horen ten dienste van de sport en voelt zich medeverantwoordelijk voor de sport, in het beschermen ervan tegen vormen van ontaarding, zoals corruptie en oneerlijkheid, manipuleren en commerciële uitbuiting, die haar dagelijks bedreigen.
Sport is een doeltreffend instrument van opvoeding en vorming tot (christelijke) waarden.
Hoofdstuk 2: het verschijnsel sport: een objectieve wetenschappelijke beschrijving van sport.
Hoofdstuk 3. Sport voor de mens
De menselijke persoon wordt in de Schriften en door de theologen als een eenheid van lichaam, ziel en geest gezien. …. In de lijn van Johannes Paulus II kijkt de Kerk met achting naar de sport, daar zij “alles” op zijn waarde schat wat constructief bijdraagt aan een harmonische en integrale ontwikkeling van de persoon als ziel en lichaam. Zij bemoedigt derhalve alles wat ernaar streeft het menselijk lichaam op te voeden, te ontwikkelen en te versterken, opdat het een betere dienst bewijst aan het bereiken van een persoonlijke rijping.
Vrijheid is een gave van God voor de mens. … Vrijheid is echter verbonden met verantwoordelijkheid, daar de vrije keuzes van ieder een impact hebben op de intermenselijke relaties, op de gemeenschap en in sommige gevallen op de hele schepping.
Sport leert ons wat dat betreft dat het de moeite waard is langdurige uitdagingen aan te gaan. Het is de moeite waard om te trainen en constant te proberen om beter te worden. Problemen, zoals tegenspoed en het weerstand bieden aan de verleiding vals te spelen, versterken het karakter door vasthoudendheid en zelfcontrole.
De lijfspreuk van het Olympisch Comité, citius, altius, fortius (sneller, hoger, sterker), brengt dit ideaal van vasthoudendheid in herinnering. In zekere zin lijkt het christelijk leven meer op een marathon dan op een wedstrijd in snelheid. Er zijn veel etappes, waarvan enkele moeilijk zijn te winnen. Waarom lopen mensen dan de marathon? Gedeeltelijk moeten zij liefhebbers zijn van een uitdaging. Zich stap voor stap, kilometer voor kilometer verbeteren wekt een gevoel op van voldoening dat genoegen bij competitie voegt.
Vrijheid en regels
Tegengesteld aan hetgeen men kan denken, beperken regels bij de sport de creativiteit niet, maar stimuleren ze deze. Om resultaat te bereiken en zich daarbij aan de regels te houden moet de sporter zeer creatief zijn. Hij moet de tegenstander proberen te verrassen met innovatieve technieken en strategieën.
Sport is derhalve gebaseerd op een eerste uitgangspunt: samenwerking en overeenstemming over de essentiële regels. Er zijn verschillende manieren waarop de deelnemers samen werken om ervoor te zorgen dat een sportevenement tot stand komt. Samenwerking gaat immers vooraf aan en is de basis van competitie. In deze zin is sport het tegengestelde van oorlog, die uitbreekt, wanneer mensen geloven dat samenwerking niet meer mogelijk is en wanneer het gaat ontbreken aan overeenstemming over de fundamentele regels. Bij sport is de tegenstander iemand die deelneemt aan de door regels vastgelegde context en niet een vijand die vernietigd moet worden. … De deelnemers aan een wedstrijd ”spannen zich samen in” om het beste te geven. De vele voorbeelden van sporters die elkaar de hand geven en elkaar omarmen of die socialiseren en ogenblikken van samen eten delen na een intense wedstrijd, hebben ons veel te leren over dit aspect.
En zo zien wij hoe sport de persoon helpt groeien, omdat hij in staat wordt gesteld een omgeving te scheppen waarin vrijheid en verantwoordelijkheid, creativiteit en respect voor de regels, vermaak en ernst samenleven en elkaar wederzijds beïnvloeden.
Individualisme en team
Iets heel typisch voor de wereld van de sport zijn de hechte relaties die tot stand komen tussen een individuele sporter en een team. Bij teamsporten zoals voetbal, rugby, volleybal en basketbal is dit bijzonder evident. Maar ook bij individuele sport zoals tennis en zwemmen zijn er altijd vormen van teamwork.
Tegenwoordig is een individualistische mentaliteit wijd verbreid. Soms lijken individuele belangen te prevaleren boven het algemeen welzijn. Sport is een school van teamgeest die ieder helpt egoïsme te overwinnen. Hier is de individualiteit van iedere sporter verbonden met het team, dat eensgezind werkt om te streven naar een gemeenschappelijk doel.
Paus Franciscus zei, toen hij tot de jongeren sprak: “Ik wens jullie ook toe dat jullie het plezier, de schoonheid ervaren van het spel in teamverband, dat heel belangrijk is voor het leven. Nee tegen het individualisme!
Iedere component van het team is uniek en levert op een bijzondere wijze een bijdrage aan de groep. De individuen zijn niet verloren gegaan in de hoop, omdat ieder in zijn eigen bijzonderheid wordt gewaardeerd. Ieder heeft een uniek en specifiek belang dat het hele team sterker maakt. Een groot team wordt gevormd door grote afzonderlijke persoonlijkheden, die niet alleen, maar samen spelen.
Vreugde
Vanaf de tijd van het Internationale Handvest van de Lichamelijke Opvoeding, van de Lichamelijke Activiteit en van de Sport van 1978 is sport beoefenen een recht voor allen geworden, niet alleen voor jonge, gezonde of niet gehandicapte personen. Onafhankelijk van het feit dat sport wordt beoefend door kinderen, ouderen of mensen met een handicap, brengt zij allen vreugde die haar vrij beoefenen, wat het niveau van het spel ook is. De vreugde die men ervaart bij het bedrijven van sport, gaat vaak samen met en komt voort uit de zwaarste moeilijkheden en uitdagingen. ….Het feit dat voor het merendeel van de mensen sport niet wordt beoefend om een reden van nut zoals geld of succes, maakt haar tot een nog interessanter verschijnsel.
Harmonie
Lichaamstraining helpt om een gezond evenwicht tussen geest en lichaam te vinden.
Gelijkheid en respect
Ieder heeft het recht de eigen individuele capaciteiten met respect voor de eigen beperkingen te bevorderen. Deze gelijkheid van rechten voor ieder individu betekent echter niet homogeniteit en eenvormigheid. Integendeel, het betekent respect voor de verschillen en de diversiteit van de menselijke omstandigheden inzake geslacht, leeftijd, culturele herkomst en tradities.
Sport is een activiteit die de gelijkheid onder de mensen kan en moet bevorderen. “De Kerk beschouwt […] de sport als een educatief instrument, wanneer zij verheven menselijke en geestelijke idealen bevordert en wanneer zij op een integrale wijze de jongeren vormt voor waarden als loyaliteit, volharding, vriendschap, solidariteit en vrede”.
Onze wereld wordt echter nog steeds geconfronteerd met diepgaande vormen van ongelijkheid en het is de taak van de christenen deze situaties aan het licht te brengen. Sport kan proberen de gelijkheid te bevorderen. “Sport kan volken en culturen verenigen in een geest van vriendschap. Sport is een teken dat vrede mogelijk is”.
Solidariteit
Sporters, vooral de beroemdste, hebben een onvermijdelijke maatschappelijke verantwoordelijkheid.
De heilige Johannes Paulus II spoorde de sporters aan om “de opbouw van een meer broederlijke en solidaire wereld te bevorderen door bij te dragen aan het overwinnen van situaties van wederzijds onbegrip tussen individuen en volken”.
Hoofstuk 4: uitdagingen in het licht van het evangelie
Toeschouwers en supporters nemen rechtstreeks of via de media deel aan sportmanifestaties, hebben een eigen hoeveelheid gedeelde verantwoordelijkheid bij de evenementen. Zij kunnen hun eigen respect betonen voor de spelers van beide ploegen en hun afkeuring laten blijken voor onsportief gedrag. Fair play is ook noodzakelijk ten opzichte van toeschouwers die de tegenpartij ondersteunen. Iedere vorm van denigreren of geweld in een sportieve context moet worden veroordeeld
Sommige profclubs in Europa en ook elders trainen bijvoorbeeld vrijwilligers die met de supporters samenwerken om anti sportief en ook gewelddadig gedrag van supporters op te sporen
Als enerzijds sport een positieve ervaring kan zijn om de eigen lichamelijkheid te beleven, kan het ook een context zijn waarbinnen het menselijk lichaam wordt gereduceerd tot een machine. Wanneer jongeren gevormd worden om het eigen lichaam op deze wijze te zien, lopen zij het risico vervreemd te raken van eigen gevoelens, omdat zij hun eigen vermogen tot intimiteit, een belangrijk element in de ontwikkeling bij de groei van een jonge volwassene, op het spel zetten
Ouders, trainers en sportverenigingen zijn dikwijls betrokken bij dit proces van “automatisering” van de sporters, omdat zij erin geïnteresseerd zijn zich te verzekeren van succes en aan de verwachtingen van medailles, records, studiebeurzen, contracten voor sponsoring en rijkdom te voldoen. Aberraties van dit type kan men vinden bij de wedstrijden op hoog niveau van jeugdsport. Het wordt steeds normaler voor een kind in de handen van ouders, trainers en managers gelaten te worden die alleen maar geïnteresseerd zijn in eenzijdige specialisatie van één talent. … Enkele meisjes hebben in deze omstandigheden vaak het vurig verlangen om zo mager te blijven, dat zij in vergelijking met het gemiddelde van de vrouwelijke bevolking in veel hogere percentages eetstoornissen hebben ontwikkeld.
Sporten die onvermijdelijk schade aan het menselijk lichaam veroorzaken, kunnen ethisch niet worden goedgekeurd.
Een paragraaf over doping heeft vanzelfsprekend een veroordelende inhoud.
Supporters en toeschouwers Het publiek kijkt en vormt gedurende de sportactiviteiten en de wedstrijden één geheel. Dit gedeelde gevoel dat niet aan generaties, geslacht, ras, geloof gebonden is, is een fantastische bron van vreugde en schoonheid. De supporters zijn één gemeenschap, hetzij hun ploeg wint, hetzij ze verliest.
Hoofdstuk 5: De rol van de kerk
Het eerste en primaire doel van de Kerk is niet het scheppen of ter beschikking stellen van structuren voor sportactiviteiten; veeleer is het een inzet om zin, waarde en perspectief te geven aan de sportbeoefening als menselijk, persoonlijk en maatschappelijk feit.
De Kerk wil in gesprek te gaan met de verschillende sportorganisaties en -instellingen om een proces van vermenselijking van de hedendaagse sport te ondersteunen. Zij tracht de sportbeoefening, het systeem en de processen ervan te verbeteren door een partnership in samenwerking met deze betrokkenen. De Kerk wil bovendien een visie op waarden en morele principes ter beschikking stellen die kan helpen om de problemen aan te pakken die de sportwereld teisteren zoals doping, corruptie, het supportersgeweld en ongebreidelde vercommercialisering die afbreuk doet aan de ziel van de sport.
Talloze priesters zijn betrokken bij parochiële sportgroepen, amateur sportverenigingen of verlenen hun dienst als aalmoezenier in professionele sportverenigingen of bij de Olympische Spelen.
Veel meer dan andere contexten kan sport onderdrukte of gemarginaliseerde personen, immigranten, oorspronkelijke bewoners, armen, machtigen en rijken, allen die eenzelfde interesse en soms zelfs dezelfde speelruimte delen, erbij betrekken.
In veel delen van de wereld bestaat al de traditie de lokalen van de Kerk open te stellen voor de jongeren – die vaak juist voor activiteiten van sport en spel bijeenkomen. Zoals al beklemtoond is, acht de Kerk deze dynamiek van grote waarde, die de zin van eenheid van de menselijke familie kan bevorderen.
Sport om een cultuur van ontmoeting en vrede te genereren In een wereld waarin er een overvloed is aan migraties, nationalismen en individuele identiteiten, trachten steeds meer mensen met moeite samen te leven met verschillende culturen of tradities die anders zijn dan die van henzelf. In deze context is het gepast eraan te herinneren dat sport een van de weinige werkelijkheden is die in staat zijn de grenzen tussen godsdiensten en culturen te overstijgen. De oproep van de universele Kerk om te werken voor de eenheid van heel de mensheid krijgt een bijzonder belang, wanneer men deze bekijkt in de context van de sport.
Sport kan ook een grote gelegenheid zijn om mensen naderbij te komen die in omstandigheden van marginalisering of armoede leven. Er zijn veel internationale sportinstellingen, privé-organisaties en non profit instellingen die sport bevorderen als een gelegenheid om jongeren en kinderen die in een risicovolle omgeving leven met geweld en pesten, drugsgebruik en drugshandel, erbij te betrekken.
Sport schept een cultuur van inclusie Daar sport voor de mens kostbare waarden in zich draagt, zou ieder die haar wil beoefenen, dit moeten kunnen doen. Dit geldt in het bijzonder voor arme mensen of behoeftige kinderen, personen met een lichamelijke of geestelijke handicap, personen zonder verblijf of vluchtelingen. Bovendien zijn in veel delen van de wereld meisjes en vrouwen uitgesloten van het recht sportactiviteiten te beoefenen.
De ontwikkeling van de paralympische activiteiten en de Special Olympics is een zichtbaar teken van hoe sport een grote kans kan zijn voor inclusie en hoezeer zij in staat kan zijn zin te geven aan het leven en een teken kan zijn van hoop. Op dezelfde wijze vormen ook het bestaan van het eerste Olympische Team van Vluchtelingen in 2016, evenals dat van de Homeless World Cup belangrijke initiatieven die doen begrijpen hoe het goede dat de sport voortbrengt, zich ook kan uitbreiden naar de mensen die zijn geëvacueerd of die leven in omstandigheden van ongemak en armoede door hun gelegenheid te bieden erbij betrokken te worden.
Sport moet altijd gericht zijn op de integrale vorming van de persoon, op een verbetering van de maatschappelijke omstandigheden en de opbouw van betekenisvolle intermenselijke relaties.
Ook al kan sport enerzijds het risico lopen een gezin te verdelen of de heiligheid van de zondag als de dag des Heren te verminderen, zij kan een gezin ook helpen om met andere gezinnen het vieren van de zondag te beleven, niet alleen in de liturgie, maar ook in het leven van de gemeenschap. Dat betekent niet dat er ’s zondags geen sportontmoetingen gehouden moeten worden, maar dat deze evenementen niet de deelname van de gezinnen aan de mis zouden moeten belemmeren en veeleer een gezinsleven in een dimensie van gemeenschap zouden moeten bevorderen..
Bovendien zouden de parochies niet alleen voor jongeren, maar ook voor ouderen sportactiviteiten kunnen en moeten bevorderen.
Priesters zouden goed op de hoogte moeten zijn van de ontwikkelingen in en over de wereld van de hedendaagse sport, vooral omdat zij van invloed zijn op het leven van de jongeren, en wanneer dat opportuun is, in staat moeten zijn tijdens de homilie sport en geloof met elkaar te verbinden.
Professionele sport
De Kerk zou specifieke pastorale programma’s moeten ontwikkelen voor de begeleiding van spelers en sporters, van wie velen een grote invloed hebben op de wereld van de sport en ook verder. Een deel van deze begeleiding is deze sporters te helpen niet de diepe betekenis van sportbeoefening uit het oog te verliezen.
Ook al is een sporter beroeps, hij doet de maatschappij goed, wanneer hij de waarden van belangeloosheid, kameraadschap, schoonheid en algemeen welzijn opbouwt.
De Kerk zou deze sporters op hun persoonlijke weg moeten begeleiden door hen te steunen in het begrijpen en ontwikkelen van de verantwoordelijkheid die zij hebben als ambassadeurs van menselijkheid.
De pastorale begeleiding en de geestelijke zorg moeten ook na de
sportieve carrière van een sporter verder gaan. Wij hebben maar al te vaak spelers en sporters op hoog niveau gezien die aan het einde van het
beoefenen van hun sportieve ervaring in een depressie of een gevoel van leegte zijn terechtgekomen om soms zelfs weg te zinken in een spiraal van alcoholisme en drugs. Een project van gestructureerde begeleiding kan deze mensen helpen om misschien voor de eerste keer buiten de sport de eigen identiteit terug te vinden. In de diepste zin komt hun identiteit en waarde van het geschapen zijn naar het beeld en de gelijkenis van God, die hen blijft roepen, ook al is dat op nieuwe wijzen.
Sport moet worden bevorderd en beoefend met het grootste respect voor de persoon en gericht zijn op de integrale groei ervan. Een sporter mag niet louter worden gereduceerd tot een instrument dat wordt gebruikt om
sportieve resultaten te bereiken, die tegenwoordig te zeer zijn verbonden met economische en politieke doeleinden.
Het spel aan de basis van de sport Sport is een subcategorie van spel, en spelen is de basis van sport op ieder niveau. Zoals paus Franciscus zegt, is het belangrijk dat “sport een spel blijft!”.
Alleen als zij een spel blijft, doet zij lichaam en geest goed”.80 Het is bijzonder belangrijk dat sport een spel blijft voor de jongeren in een educatieve context. Nadenkend over welke weg de opvoeding vandaag zou moeten inslaan, heeft paus Franciscus gezegd dat “men moet zoeken naar hetgeen aan de persoon, de fundamentele gezondheid, het spelvermogen, het creatieve vermogen van het spel een basis geeft”.
Sport moet bovendien de integratie van personen met een handicap garanderen. “Dat allen spelen, niet alleen de besten, maar allen met de gaven en de beperkingen die ieder heeft, wat meer is, door de meest benadeelden te bevoorrechten, zoals Jezus deed”.
SLOT
Sport is een terrein waarop veel jongeren en niet alleen zij, afkomstig uit verschillende culturen en godsdiensten, leren het beste van zichzelf te geven.
In zijn toespraak tot het Italiaans Sportcentrum in 2014 heeft paus Franciscus zijn toehoorders aangespoord en hij spoort ook ons vandaag nog aan om het beste van zichzelf te geven, niet alleen in de sport, maar in heel ons leven: “En juist omdat u sporters bent, nodig ik u uit niet alleen te spelen, zoals u al doet, maar er is iets meer: zet u in in het leven zoals in de sport. Speel een rol bij het zoeken naar het goede, in Kerk en maatschappij, zonder angst, met moed en enthousiasme. Speel een rol met de anderen en met God; stel u niet tevreden met een middelmatig “gelijkspel”, geef het beste van uzelf door het leven te besteden aan hetgeen werkelijk waarde heeft en duurt voor eeuwig”