VERKONDIGING over Paus Johannes Paulus II
2014: Bergschenhoek en Bleiswijk
Rooms katholieken,
Dit weekend worden paus Johannes XXIII en JPII heilig verklaard. Daarom wil ik even stil staan bij hun leven en wat ze voor mij, voor onze kerk en voor de mensengeschiedenis betekend hebben.
Als kind en als jongere had ik geen visie op de paus en het Vaticaan. Paus Johannes de XXIII heb ik niet bewust meegemaakt. Hij werd paus in 1958. Ik was toen 1 jaar. Zijn grote verdienste was natuurlijk dat hij het oecumenische Tweede Vaticaans Concilie bijeen heeft geroepen om de kerk te hervormen en bij de tijd te brengen. In het jaar van het geloof hebben we daar regelmatig bij stil gestaan. Het tweede Vaticaans Concilie bracht vernieuwing op het gebied van liturgie door invoering van de volkstaal en versobering, lekenparticipatie, herbronning van het geloof op de Heilige Schrift, oecumene, de kerk als Volk van God.
Toen ik op de middelbare school zat, werd er een beeld van het Vaticaan geschetst als een conservatief machtsbolwerk, met een paus, Paulus de VI, die zich op een troon liet ronddragen en wereldvreemd was. Toen ik 17 jaar was ging ik naar de priesteropleiding Rolduc in Limburg. Daar werd al een ander beeld van paus Paulus VI geschetst: namelijk de paus die het Tweede Vaticaans Concilie had voltooid en bezig was de besluiten daarvan door te voeren.
In Nederland werd het Tweede Vaticaans Concilie echter niet gezien als een voltooiing van een hervorming van de kerk, maar als een startpunt voor steeds verdergaande vernieuwingen, het loslaten van alle dogma’s en van de moraal omdat het eigen geweten kon bepalen wat goed en fout is.
Gods roepstem tot het gewijde ambt of het religieuze leven werd geheel overstemd door de eis tot afschaffing van het celibaat en de vrouw in het ambt, met als gevolg dat binnen twee jaar alle seminaries gesloten werden en het aantal wijdingen van tientallen per jaar terugviel tot 0,0.
Op 16 oktober 1978 wordt dan Johannes Paulus de II gekozen. Ik was toen 21 jaar en in het 4e jaar van mijn opleiding. Paus Johannes Paulus de II heb ik dus van het begin af aan bewust meegemaakt en met bewondering gevolgd.
Er waren van het begin af aan grote verschillen met zijn voorgangers. Hij was natuurlijk een jonge paus, 58 jaar. Hij liet zich niet met de tiara kronen. Hij liet zich niet meer ronddragen op een troon, maar ging lopend tussen het publiek door. Hij was geen Italiaan, maar Pool. Hij hield er niet van dat mensen voor hem knielden en hielp ze direct weer op te staan. Vanaf het begin brak hij uit het Vaticaan en ging andere landen bezoeken. Als hij in een ander land aankwam, kuste hij eerst de grond. Het was een humoristische paus, een acteur. Waar hij in een ander land kwam zette hij rustig een cowboyhoed of Mexicaanse hoed op of andere plaatselijke hoofddeksels.
De volgende 7 kenmerken van deze paus hebben mij bijzonder ontroerd, geïnspireerd en bevestigd in de overtuiging dat hij een heilige paus was en een grote zegen voor de kerk en de mensengeschiedenis:
1. Hij was een echte vredesapostel – In 1986 nodigde hij alle leiders van de grote wereldgodsdiensten uit om in Assisie samen te bidden voor de vrede in de wereld.
Hij ontving vele presidenten en regeringsleiders in het Vaticaan, waaronder ook dictatoren zoals Fidel Castro, Pinochet, Brezjnev, Gorbatjov en Arafat. Men verweet hem dan vaak dat hij mensen ontving die bloed aan hun handen hadden. Maar deed Jezus niet hetzelfde? Bij wie ging Jezus op bezoek? Bij Zacheus de oneerlijke tollenaar, bij overspelige vrouwen, bij tollenaars en zondaars. Menig regeringsleider is na de ontmoeting met de paus milder geworden of is de mensenrechten meer gaan respecteren.
Een zeer bijzondere rol heeft de paus gespeeld bij de val van het communisme en de Berlijnse muur. In zijn vaderland ontstond de vakbond Solidarinosk. Hij heeft de leider Lech Walesa altijd gesteund. Toen deze vakbond echter verboden werd verwachtte men van Johannes Paulus een veroordeling van het Russische bewind en instemming met een gewapend verzet. Johannes Paulus II heeft echter bij een bezoek aan Polen de mensen op het hart gedrukt geen geweld te gebruiken. Uiteindelijk is het communisme zonder oorlog verdwenen uit Oost-Europa, de Balkan uitgezonderd.
Tegenover bevrijdingstheologen in Zuid- en Midden-Amerika nam hij een genuanceerd standpunt in: revolutie is prima, maar niet met dodelijk geweld. Het evangelische aspect van de bevrijdingstheologie, namelijk de voorkeurskeuze voor de armen, onderschreef hij, maar marxistische ideeën wees hij af omdat die zouden leidden tot nieuwe dictaturen, linkse in plaats van rechtse. Vanuit zijn afkomst uit een communistische dictatuur was dat standpunt uiteraard heel begrijpelijk.
2. Deze paus heeft historische stappen gezet in de oecumene en de interreligieuze dialoog. Ik noemde al de vredesbijeenkomst in Assisi. Ook al kwam deze paus uit het door en door katholieke Polen, hij besefte dat andere kerken en godsdiensten niet meer uit deze wereld weg te denken zijn en dat we dus elkaar moeten respecteren en samen deze wereld moeten bewonen. Dat was een revolutionaire visie. De katholieke kerk had tot dan toe immers zichzelf als de enige ware godsdienst en heilige kerk beschouwd. In 2000 jaar kerkgeschiedenis heeft de katholieke kerk altijd geprobeerd andere gelovigen en godsdiensten tot bekering te brengen. Deze paus maakte een einde aan deze visie.
Een leuke anekdote is dat de paus samen met kardinaal Ratzinger per trein naar Assisi reisde. Het was bekend dat Ratzinger niet zo enthousiast was voor deze interreligieuze ontmoeting, waar alle kerkleiders op basis van gelijkwaardigheid aan zouden deelnemen en de paus geen streepje voor zou hebben. In de trein vroeg een journalist aan kardinaal Ratzinger, later de opvolger van Johannes Paulus II, die in de coupé achterste voren zat, of hij de erkenning van andere godsdiensten door de paus geen achteruitgang vond. Ratzinger antwoordde: “De trein gaat vooruit, maar u ziet: ik ga achteruit ”.
Overal waar hij kwam bezocht hij protestante kerken, had ontmoetingen met protestante kerkleiders. Hij was de eerste paus in de geschiedenis die een moskee bezocht, en wel in Syrie in 2001. Hij sprak daarbij de hoop uit dat moslims en christenen nooit meer met elkaar in conflict komen. Helaas is juist in Syrie de vijandigheid van moslims tegenover christenen weer opgelaaid, met de dood van Frans van der Lugt als tragisch dieptepunt.
Overal waar JPII kwam bezocht hij synagogen. In Israel bezocht hij het Holocaustmonument Yad Vashem en bracht eer aan alle joodse slachtoffers van de tweede wereldoorlog. Hij herinnerde zich daar zijn eigen joodse vrienden en buren in zijn jeugd.
Hij bezocht in 2001 ook Athene en vroeg daar vergeving aan de orthodoxe christenen voor de verwoesting van Constantinopel in 1204 door de kruisvaarders. Met de grieks-orthodoxe aartsbisschop van Athene legde hij een verklaring af waarin zij alle zieltjeswinnerij, geweld en fanatisme in naam van de godsdienst veroordeelden. De eenheid moet volgens hem bereikt worden, niet door absorberen van elkaar, niet door fusie, maar door ontmoeting in liefde en waarheid. (Toevallig is de grieks-orthodoxe patriarch Bartholomeus net in Nederland geweest)
Hij was ook sterk bevriend met de prior van de oecumenische kloostergemeenschap van Taizé, Roger Schutz. Daarom had Roger Schutz een prominente plaats op het bordes van de St. Pieter bij de uitvaart van Johannes Paulus. Hij ontving toen voor het oog van alle tv- camera’s persoonlijk de H. Communie uit handen van kardinaal Ratzinger.
3. De volgende revolutionaire daad van deze paus: Hij heeft in het jaar 2000 een schuldbelijdenis uitgesproken voor alle wandaden die katholieken in het verleden gepleegd hebben of nu nog plegen. Daarbij noemde hij het gebruik van geweld in dienst van geloof en moraal, de verdeeldheid van de christengelovigen (tussen haakjes: hiermee wordt o.a. de schuld aan het ontstaan van de reformatie bedoeld), het antisemitisme, minachting van volkeren, culturen en religies, discriminatie van vrouwen en discriminatie op grond van ras of huidskleur, en slavernij. Het schenden van mensenrechten, bijzonder het misbruik van minderjarigen, van de armen, de uitgestotenen en geringsten, de ongeborenen die men in het moederlichaam doodt, of prenataal menselijk leven dat wordt gebruikt voor biotechnologisch onderzoek.
Voor deze schuldbelijdenis was kardinaal Ratzinger ook geen groot voorstander. De kerk belijdt immers in haar geloofsbelijdenis dat ze één, heilig, katholiek en apostolisch is. Johannes Paulus twee pareerde dit verzet door kardinaal Ratzinger, perfect van de congregatie voor de zuiverheid van de geloofsleer, te vragen de inleiding op de schuldbelijdenis betreffende het geweld in dienst van geloof en moraal uit te laten spreken.
4. Een andere heldendaad van paus JPII vind ik dat hij altijd een verdediger van het leven is geweest. Het menselijk leven vanaf de conceptie. “Wil je vrede, verdedig dan het leven”, zei hij altijd. Als we het meest kwetsbare leven niet meer beschermen, wat is er dan nog voor drempel om je broeder te doden?”
Hij was tegen de doodstraf en tegen gewelddadige opstand.
5. De meest heldhaftige daad vind ik wel dat hij zijn eigen moordenaar opzocht in de gevangenis en deze Turkse moordenaar, die in dienst handelde van de Bulgaarse geheime dienst, de KGB, vergeving schonk. Daarin zie ik direct zijn heiligheid, zoals Jezus die toonde op het kruis toen hij bad voor de soldaten die hem aan het kruis sloegen en in de ogen van Jezus niet beseften wat ze deden.
6. Deze paus wist ook goed gebruik te maken van de massamedia. Hij zei daarover: ”ook vandaag de dag moet de kerk bij de verkondiging rekening houden met de moderne cultuur en massamedia zonder de essentie en de betekenis van de Blijde Boodschap te laten vervagen”.
7. Tenslotte was deze paus een grote vriend van de jongeren. Waar in het Westen de jongeren vrijwel geheel uit het kerkelijk leven verdwenen zijn en de opvoeders vinden dat de paus niet met de tijd meegaat, wist deze paus miljoenen jongeren om zich heen te verzamelen op bijvoorbeeld de wereldjongerendagen. Geen paus was zo populair bij jongeren als deze paus. Gewoon omdat hij authentiek was, eerlijk, recht door zee, opkomend voor waarheid en gerechtigheid, voor het geloof en goede zeden.
Er is nog veel meer te noemen. Zo heeft hij het ontstaan en de groei van nieuwe lekenbewegingen altijd toegejuicht en gestimuleerd en deze beweging ook met elkaar in contact gebracht. Hij had zeer goede contacten met bijvoorbeeld Chiara Lubich, de leidster van de Focolarebeweging, die hij vaak om advies vroeg en uitnodigde bisschoppensynodes bij te wonen. Hij heeft een encycliek geschreven over de waardigheid van de vrouw.
Nederland heeft hem totaal verkeerd beoordeeld. Het enige wat telde in Nederland was of deze paus voorbehoedsmiddelen en buitenechtelijke seksualiteit zou goedkeuren. Nederland was daardoor zo geobsedeerd dat ze blind was voor alle verdiensten van deze paus. De paus is nergens slechter, koeler, brutaler en schandaliger ontvangen dan in Nederland in 1985. Bij zijn begrafenis kwamen alle vorsten en presidenten van de beschaafde landen, behalve onze koningin. Prins Charles stelde er zelfs zijn huwelijk met Camilla voor uit!!!!!
Wat Johannes Paulus II voor de wereld en de geschiedenis betekend heeft werd in Nederland pas duidelijk na zijn dood: miljoenen mensen trokken naar Rome om afscheid te nemen van deze paus. Miljoenen !! Kilometers lange rijen mensen stonden in de straten van Rome soms wel 24 uur lang te wachten om langs de baar te kunnen trekken. Opeens gingen de verbaasde en verbijsterde ogen van de Nederlandse journalisten en theologen open. Hoe kon dat, dat deze, in hun ogen zo conservatieve paus, zo populair was? Dat kon alleen omdat deze paus heilig was en niet toegaf aan het egoïsme, het individualisme, het ongeloof en het kapitalisme in de Westerse wereld. Daarom was deze paus een groot geschenk van God aan de wereld en daarom wordt deze paus terecht heilig verklaard.