KERKWIJDING SINT JAN VAN LATERANEN
Pijnacker en Nootdorp 9 november 2014
INLEIDING:
9 November 1989: ik weet het nog als de dag van gisteren: heel toevallig zat ik ’s avonds laat nog tv te kijken toen opeens alle zenders onderbroken werden voor nieuws uit Berlijn: de muur was gevallen en daarmee het ijzeren gordijn. Een historische gebeurtenis. Oost Europa werd vrij en het atheïstische communisme van de Sovjet-Unie stortte in.
De mensengeschiedenis wordt gekenmerkt door zulke gebeurtenissen: de val van grootmachten, de bekering van grote leiders.
Vandaag vieren we het feest van de kerkwijding van een basiliek in Rome: de Sint Jan van Lateranen. U vraagt zich misschien af wat we daarmee te maken hebben: er zijn zoveel kerken in Rome. Toch is die wijding van grote historische betekenis. Die wijding markeert misschien wel de grootste historische gebeurtenis in de wereldgeschiedenis.
310 Jaar lang was het christendom een verboden godsdienst in het Romeinse Keizerrijk. Duizenden martelaren waren het gevolg, zoals Hitler, Stalin, Isis, Boko Haram en vele andere dictatoren en militaire bewinden vele, vele slachtoffers hebben gemaakt.
In het Jaar 312 bekeerde keizer Constantijn zich tot het christendom en werd het christendom een vrije godsdienst. Het christendom heeft vervolgens via kloosters en onderwijs de beschaving, de welvaart, de wetenschap, de democratie, de vrijheid en de beschermwaardigheid van het menselijk leven en de rechten van de mens gebracht in de westerse wereld.
Uiteraard hadden de christenen ten tijde van de vervolging geen kerken. In het jaar 313 bouwde keizer Constantijn de eerste kerk: de basiliek van Sint Jan van Lateranen. Oorspronkelijk waren de basilieken grote vierkante markthallen. De basiliek van St. Jan van Lateranen is de oudste christelijke kerk en de inwijding daarvan in 324 markeert dus het begin van een nieuwe fase in de wereldgeschiedenis.
De viering van deze inwijding is een teken van verbondenheid van de wereldkerk met de bisschop van Rome, de paus, want de St. Jan van Lateranen is de eigenlijke bisschopkerk van Rome, niet de St. Pieter.
PREEK
Godshuis, Gods kerk van mensen
Met een kerkwijdingsfeest wordt een Godshuis onder de aandacht gebracht. Het gaat daarbij niet om
een stenen gebouw. Het gaat veeleer om de levende stenen, de stenen van vlees, die daar binnen zijn
muren samen komen. Zíj vormen de geloofsgemeenschap van Jezus Christus, de kerk. Het
kerkgebouw verwijst naar de kerk als gemeente Gods. Alle kerkwijdingsfeesten hebben in de liturgische teksten en bijbellezingen van die dag deze fundamentele gedachte. Zo ook
het kerkwijdingsfeest van Sint-Jan van Lateranen.
In feite zijn onze eigen lokale parochiefeesten vieringen van onze diepste christelijke identiteit:
geloofsgemeenschap van Jezus Christus zijn. We vieren vandaag ook een soort parochiefeest, een
parochiefeest van de katholieke wereldkerk. De stad Rome is echter ver weg en de basiliek van Sint-
Jan van Lateranen voor de meesten van ons nog meer. Maar de lezingen brengen ons dichter bij
wat het betekent kerk te zijn hier en nu, niet ver weg en lang geleden.
Korinthiërs
De eerste lezing is genomen uit de Eerste Brief van de H. Paulus aan de christenen van Korinthe.
Korinthe was een havenstad in het oude Griekenland. Daar bestond een jonge christengemeente. Met
die kerk van Korinthe had Paulus heel wat te stellen. Er was vaak verdeeldheid en jaloezie onder de gelovigen. Verschillende ambten, functies en taken werden gezien als een verworven recht. Velen vonden zichzelf belangrijker of beter christen dan anderen. Het ontbrak vaak aan wederzijdse liefde en respect. Paulus schreef maar liefst twee brieven aan ze.
In 1 Kor 3 spreekt Paulus eerst over de kerk als geloofsgemeenschap. De kerk waarvoor hij zich veel
moeite heeft getroost. Daar wisten die Korintiërs alles van. En dan maakt Paulus een boeiende sprong.
Hij trekt het beeld van de tempel door naar ons eigen leven, naar onze eigen persoon. Wij zijn – ieder
van ons individueel – die tempel van God. En wee degene die ons, Gods eigen tempels, te gronde richt. Iéder is een tempel van God, dus ook dat andere koorlid, die andere cursist, dat ander werkgroeplid, die andere kerkganger. Ieder is een levende steen, waarmee niet wij, maar God zelf zijn tempel wil bouwen. In ons land bouwen we meestal met mooie gelijkvormige bakstenen. Maar in veel landen bouwt men met natuursteen. Daarvan zijn er geen twee stenen hetzelfde. Toch kunnen we prachtige gebouwen mee gebouwd worden als men goed cement gebruikt. Zo moet de wederzijdse liefde het cement wijn waarmee wij met totaal verschillende mensen toch Gods kerk kunnen opbouwen.
Johannesevangelie
De evangelielezing is genomen uit het evangelie van Johannes.
Jezus houdt grote schoonmaak. Dit indringende verhaal wordt door sommige bijbeluitleggers wel
uitgelegd als het breekpunt tussen Jezus en bepaalde joodse leiderskringen in het Jeruzalemse. Deze
zogeheten tempelreiniging door Jezus zou volgens hen historisch gezien wel eens de bekende druppel
geweest kunnen zijn die de emmer deed overlopen bij het joodse religieuze establishment in de
hoofdstad. Men had het wel gehad met deze man. Jezus’ furieuze actie zou de onmiddellijke
aanleiding geweest kunnen zijn voor zijn kruisdood. Misschien daarom plaatsen de evangelisten
Markus, Matteüs en Lucas (de zogeheten synoptische evangelies) dit verhaal ook achteraan in hun
evangelie, aan het einde van Jezus’ optreden, net voor zijn gewelddagige dood.
De evangelist Johannes echter plaatst het verhaal juist aan het begin, al in hoofdstuk twee van zijn
evangelie. Het is alsof met die tempelreiniging een beetje de toon is gezet. Alsof Johannes het daarom al aan het begin van zijn evangelie plaatste. Kijk eens wie deze Jezus is en waar het op uit loopt als je zo consequent leeft.
De betekenis van het verhaal van de tempelreiniging is duidelijk. Geen gesjacher in Gods huis. Het is
geen plek van financieel gewin, van menselijke begeerte. Geen plek waar de economische belangen
van bepaalde mensen onder Gods verondersteld welziende oog worden gekoesterd. Kortom, een
godshuis is geen handelshuis. De bezem erdoor, de zweep erover. Je zou Jezus hier een ‘gedrevene’
kunnen noemen. ‘De ijver voor Gods huis verteert mij’.
Dit is de enige plek in heel de bijbel waar Jezus zich geweld permitteert. Tegen de
achtergrond van de hele geweldsdiscussie betreffende de islam in het bijzonder en religie in het
algemeen is dit verhaal ongetwijfeld een kwetsbare plek voor godsdienstkritiek die ook de christelijke
boodschap op de korrel neemt. Het geweld dat Jezus hier gebruikt is echter niet gericht tegen de personen, maar tegen de handelswijze van deze mensen. Hij verwondt niet de personen, hij doodt niemand, maar werpt hun tafels omver en jaagt de kooplui de tempel uit. Niet om zelf de macht te grijpen of zichzelf te verrijken, maar om de tempel weer toe te wijden aan haar oorspronkelijke doel: een plaats van Godsverering en ondersteuning van de armen. Hij stelt een profetisch teken, zoals deze paus de maffia veroordeeld heeft.
Onze kerkgebouwen moeten centra zijn van Godsverering, gemeenschapsvorming en sociale activiteiten.
(Pijnacker: ik heb jarenlang geworsteld met de vraag of fairtrade-handel wel in de kerk mag plaatsvinden. Is die niet tegenstrijdig met het evangelie van vandaag? In ieder geval is er dit grote verschil dat de verkopers van fair-trade-producten er niet staan om er zelf rijker van te worden. Het zijn vrijwilligers die opkomen juist voor de armen en ontrechten in deze wereld.)
Het is een van de eerste dingen die onze huidige paus na zijn aantreden gezegd heeft: “De kerk is, of moet het weer worden, een gemeenschap van Gods volk….. De kerk is een huis van allen, geen klein kapelletje waar slechts een select groepje mensen in kan. We moeten de boezem van de universele kerk niet terugdringen tot een nestje dat onze middelmatigheid beschermt. … Wat de kerk vandaag het meest nodig heeft is dat ze wonden kan helen en de harten van de gelovigen kan verwarmen. Ik zie de kerk als een veldhospitaal na een veldslag. Men moet eerst de wonden helen. Dan kunnen we over de rest praten. De kerk heeft zichzelf soms opgesloten in details, in regeltjes. Het belangrijkste is de eerste verkondiging: Jezus Christus heeft je gered. … Ik droom van een kerk die moeder is en herderin.”Aldus de paus.
De kerk van de toekomst is een kerk die in het heden open staat voor alle mensen die in het heden zijn vastgelopen, aan de kant gezet, gewond, uitgebuit, verjaagd of verarmd door een individualistische, materialistische samenleving. Hadden de apostelen een visie op de toekomst van de kerk? Nee, ze hadden er geen idee van hoe de kerk er na 10 of 50 jaar uit zou zien. Ze hadden geen toekomstvisie maar een visie op Jezus en daarom gingen ze aan de slag.